Από τον: Κωνσταντίνο Βιέννα
Η αναμέτρηση του δεύτερου γύρου των προεδρικών εκλογών της Βραζιλίας περιελάμβανε δύο ανθυποψηφίους οι οποίοι δεν είχαν οποιοδήποτε κοινό. Η τύχη της μεγαλύτερης οικονομίας της περιοχής κρεμόταν ανάμεσα σε δύο διαφορετικές κοσμοθεωρίες, ήδη από χρόνια δοκιμασμένες και στην ίδια τη χώρα, αλλά και σε ολόκληρη την πολύπαθη Λατινική Αμερική. Για αυτό, άλλωστε, και η εκλογική τους αναμέτρηση συγκέντρωσε πάνω της τόσα φώτα, σαν ένα ακόμη crash test για την αντοχή του πολιτικού συστήματος, όπως σχεδόν όλες πλέον οι εκλογές στις μεγάλες δυνάμεις του δυτικού κόσμου.
Jair Bolsonaro.
Από τη μία πλευρά, ο νυν Πρόεδρος, Jair Bolsonaro, είχε στρατιωτικό παρελθόν και ουδέποτε έκρυψε τη συμπάθειά του για τη χούντα η οποία κυβέρνησε τη χώρα από το 1964 έως το 1985. Ορμώμενος, αρχικά, από κοινωνικό συντηρητισμό και αποκτώντας συμπάθειες από την αρθογραφία του υπέρ του στρατεύματος, κατόρθωσε λίγο μετά την αποστράτευση να εκλεγεί βουλευτής στην περιφέρεια του Ρίο Ντε Τζανέιρο και να παραμείνει στα έδρανα για σχεδόν τριάντα έτη, μέχρι την πρώτη προεδρική του εκστρατεία. Με μοντέλο την άνοδο αντίστοιχων ηγετών στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και στην Ευρώπη, αλλά και δεδομένης της αποδυνάμωσης της κεντροαριστεράς μετά την αποπομπή της Προέδρου Dilma Rousseff, ο Jair Bolsonaro μπόλιασε τις ιδέες του με μία έντονη νότα λαϊκισμού, πείθοντας το εκλογικό σώμα ότι, παρά την επί μακρόν εμπλοκή του με τα κοινά, παρέμενε ένας κοινός πολίτης, θυμωμένος με την αήθεια των αντιπάλων του ενόψει των άρτι αποκαλυφθέντων σκανδάλων.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του, κατέστη ένας εκ των βασικών υποστηρικτών της λεγόμενης «ανελεύθερης Δημοκρατίας», ενός συστήματος το οποίο χρησιμοποιεί τυπικά δημοκρατικές μεθόδους, αλλά φροντίζει να τις συνθλίβει, κατά το δοκούν. Ενώ, λοιπόν, η κυβέρνηση διοργάνωνε πανηγυρικές εκδηλώσεις υπέρ τις διαφάνειας, οι κατηγορίες για διαφθορά, οι συχνές αλλαγές Υπουργών και η ένταξη στην κυβέρνηση και άλλων πρώην στρατιωτικών παρέμειναν συνεχής επωδός της τετραετίας. Ταυτόχρονα, δεν έλειψαν οι επιθέσεις στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και σε κοινωνικούς θεσμούς, από το καρναβάλι έως τις παρελάσεις υπερηφάνειας των Λ.Ο.Α.Τ.Κ.Ι.+ ατόμων.
Ξεχωριστή μνεία αξίζει στη συγκλονιστική αύξηση του ρυθμού αποψίλωσης του δάσους του Αμαζονίου προς όφελος μιας μικρής ελίτ ιδιοκτητών γης. Με όχημα νομικές αλλαγές, δημοσιονομικά μέτρα, απολύσεις επιστημονικού προσωπικού και την αφαίρεση δικαιωμάτων των ιθαγενών κοινοτήτων του δάσους επί του εδάφους τους, η αύξηση της υλοτομίας ήταν τέτοια ώστε, μαζί με κάποιες πυρκαγιές, στα τρία πρώτα έτη της διακυβέρνησης του Jair Bolsonaro να καταστραφεί μία έκταση μεγαλύτερη εκείνης του Βελγίου.
Η πανδημία έκανε, μάλιστα, τα πράγματα ακόμη χειρότερα. Ο Jair Bolsonaro αρνήθηκε την ύπαρξη και τη σοβαρότητα του κορωνοϊού, ρίσκαρε αποφεύγοντας την επιβολή καραντίνας -γεγονός το οποίο έφερε την ομοσπονδιακή κυβέρνηση σε απόλυτη ρήξη με Πολιτείες οι οποίες προτιμούσαν την αντίθετη προσέγγιση- και αύξησε πρόσκαιρα τη δημοτικότητά του, μοιράζοντας κρατικά κονδύλια για τη στήριξη των πολιτών. Το τέλος, όμως, των παροχών λίγο αργότερα, σε συνδυασμό με τους τεράστιους αριθμούς νεκρών από τον Covid-19 έθεσε τον Πρόεδρο σε δύσκολη θέση. Ταυτόχρονα, η ήττα του Donald Trump στις αμερικανικές εκλογές τού στέρησε τον πολυτιμότερο σύμμαχό του και επέτεινε την εσωστρέφεια.
Κάπως έτσι, η αποτυχία της απόπειρας επανεκλογής του φαινόταν δεδομένη, μέχρι που το 43,2% των ψήφων στον πρώτο γύρο κατέδειξε ότι, όπως συχνά συμβαίνει με αντίστοιχους ηγέτες, η στήριξη στο πρόσωπό του ήταν πολύ μεγαλύτερη από όσο οι δημοσκοπήσεις και οι αναλυτές πρόσμεναν.
Luiz Inácio Lula da Silva.
Αντίπαλο δέος ήταν ο Luiz Inácio Lula da Silva, συνήθως αποκαλούμενος απλώς ως “Lula”, ο οποίος έμαθε να διαβάζει σε ηλικία δέκα ετών και εντάχθηκε σε συνδικαλιστικές οργανώσεις λόγω των κάκιστων εργασιακών συνθηκών τις οποίες βίωσε ως εργάτης ασχολούμενος με τα μέταλλα. Εκ των οργανωτών μεγάλων απεργιών στα χρόνια της δικτατορίας, ανταμείφθηκε από το λαό με μια θέση στο Κοινοβούλιο, προτού αποπειραθεί να κερδίσει την προεδρία. Αποτυγχάνοντας το 1989, το 1994 και το 1998, κέρδισε το 2002 και ξανά το 2006.
Οι σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές τις οποίες εφάρμοσε έβγαλαν δεκάδες εκατομμύρια συμπατριώτες του από το όριο της φτώχειας, έδωσαν καθαρό νερό στις φαβέλες και προστάτευσαν το δάσος του Αμαζονίου, μειώνοντας αισθητά το ρυθμό υλοτομίας. Έτσι, κατέστη ένας εκ των λαοφιλέστερων ηγετών στον κόσμο κατά την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας. Ήταν, μάλιστα, τέτοια η πολιτική του ισχύς, ώστε η εκλεκτή του υποψήφια διάδοχος, Dilma Rousseff, κατόρθωσε να κερδίσει τις εκλογές μετά τη λήξη της δεύτερης θητείας του.
Μελανό σημείο της κυριαρχίας του επί σειρά ετών ήταν τα πολυάριθμα σκάνδαλα διαφθοράς τα οποία ταλάνισαν την κυβέρνησή του, ήδη από την πρώτη του τετραετία. Παρ’ ότι ο Lula κατόρθωσε τότε να αποδείξει την άγνοιά του για τις παρανομίες των στελεχών του, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά επί προεδρίας της Dilma Rousseff, με αποτέλεσμα εκείνη να αποπεμφθεί από το αξίωμα και εκείνος να βρεθεί ακόμη και στη φυλακή, ενώ η στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων τον εμπόδισαν να διεκδικήσει τον προεδρικό θώκο το 2018. Εν τούτοις, το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας ανέτρεψε την κατάσταση και έκρινε απαράδεκτη κάθε ασκηθείσα εναντίον του δίωξη λόγω μεροληψίας του καταδικάσαντος δικαστή, ο οποίος, μετέπειτα, διετέλεσε και Υπουργός Δικαιοσύνης του Jair Bolsonaro.
Κάπως έτσι, ο Lula επανήλθε ως αιχμή του δόρατος ενός μεγάλου συνασπισμού του κέντρου και της αριστεράς και έλαβε το 48,4% των ψήφων στον πρώτο γύρο.
Το αποτέλεσμα και το παγκόσμιο μετά…
Ο δεύτερος γύρος ήταν ο οριακότερος στη δημοκρατική ιστορία της Βραζιλίας, αφού ο Lula επικράτησε με 50,9% των ψήφων και ο αντίπαλός του κατέστη ο πρώτος Πρόεδρος ο οποίος θέτει υποψηφιότητα και αποτυγχάνει να επανεκλεγεί. Παρά τις σπασμωδικές προσπάθειες του Jair Bolsonaro, οι πιθανότητες δικαστικής ή άλλης ανατροπής του αποτελέσματος είναι μηδαμινές και η μεταβατική περίοδος έως την αλλαγή σκυτάλης την Πρωτοχρονιά του 2023 εξελίσσεται σχετικά ομαλά.
Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να ειδωθεί από πολλές πλευρές. Έτσι, θα λέγαμε ότι το «ροζ κύμα» το οποίο σαρώνει τη Νότια Αμερική, οδηγώντας σε εκλογή αριστερών υποψηφίων στην Αργεντινή, στη Βολιβία και στην Κολομβία, κορυφώθηκε με τη νίκη του Lula, δείχνοντας τη σαφή στροφή της χιλιοταλαιπωρημένης από -ενίοτε έμπνευσης Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής- πραξικοπήματα περιοχής προς τη σοσιαλδημοκρατία. Εάν αυτό συνδυαστεί, μάλιστα, με την τάση αυτών των χωρών για συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο του Προέδρου, είναι εμφανές ότι ο συμβολισμός της νίκης ενός δημοφιλέστατου αριστερού καθίσταται ακόμη εντονότερος.
Ταυτόχρονα, είναι ένα μάθημα για τα όρια των κυβερνώντων οι οποίοι οραματίζονται τον εαυτό τους δικτάτορα. Όπως ο Donald Trump, έτσι και ο Jair Bolsonaro γέννησαν εκατομμύρια φανατικούς οπαδούς, οι οποίοι διαδηλώνουν αυτές τις μέρες με αόριστες καταγγελίες νοθείας. Εκ του αποτελέσματος, όμως, δημιούργησαν ακόμα περισσότερους πολέμιους, οι οποίοι στήριξαν και ανασύστησαν το status quo ante ως ύστατο ανάχωμα στο απολυταρχικό κύμα το οποίο απειλεί να πνίξει το δυτικό κόσμο.
Ίσως αυτό, μάλιστα, να είναι και το σημαντικότερο μήνυμα αυτής της νίκης, δηλαδή, ότι ο Lula, όπως και ο νυν Αμερικανός ομόλογός του, είναι χρήσιμη μα προσωρινή λύση, ως άνθρωποι-σύμβολα μιας ευτυχέστερης πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής συγκυρίας. Βέβαια, εάν δεν αλλάξουμε ρότα προς μια δικαιότερη οικονομία χωρίς διαφθορά, η οποία δε θα καταπιέζει τη μεσαία τάξη και δε θα αποκλείει τους νέους και τις μειονότητες, οι υπομνήσεις καλύτερων εποχών δε θα αρκέσουν μακροπρόθεσμα απέναντι στο θρησκευτικό σκοταδισμό, στις αυταρχικές αντιλήψεις και στην πλήρη έλλειψη ενσυναίσθησης. Γιατί, τελικά, η τάξη και η πρόοδος, όπως αναγράφει η σημαία της Βραζιλίας, δεν είναι αμοιβαίως αποκλειόμενες· μπορούν και πρέπει να πορευθούν μαζί!
ΝΟΜΙΚΟΣ ΠΑΛΜΟΣ 